عناصر بازار اصفهان و موقوفات آن 7

اهميت اقتصادي بازار، در ارتباط با اجاره‏بهاي مغازه‏هاي وقفي نسبت به مغازه‏هاي خارج از بازار است که در اين عمل مي‏تواند اهميت و اثرهاي اقتصادي وقف را به خوبي در جامعه مشخص نمايد؛ و به همين منظور، اجاره‏بهاي تعدادي از مغازه‏هاي وقفي بازار را بر حسب متر مربع
براي مغازه‏هاي غير وقفي اين مبلغ 6,000 ريال است. البته اين مبلغ عدد متوسط است؛ زيرا مغازه‏هاي بازار زرگرها از قيمت اجاره‏اي بالاتري برخوردار هستند؛ در صورتي که مغازه‏هاي ديگر قيمت کم‏تري دارند و حداقل قيمت متعلق به مغازه‏هايي است که در کوچه‏هاي جنب بازار يا سراهاي کوچک قرار دارند؛ اما به هر حال مبلغ ياد شده نشان مي‏دهد که حداکثر مبلغ اجاره مغازه‏هاي وقفي چيزي در حدود نصف مغازه‏هاي غير وقف است. نکته‏ي ديگر اين که مبلغ سرقفلي مغازه‏هاي غير وقفي بسيار زياد است و گاهي به 200,000,000 ريال نيز مي‏رسد که براي مغازه‏هاي وقفي اين مبلغ بسيار کم‏تر است و حداکثر به يک سوم اين مبلغ مي‏رسد.
حتي براي برخي از مغازه‏ها که از قديم اجاره‏اي بوده سرقفلي پرداخت نشده است. اگر مبالغ اجاره مغازه‏هاي وقفي بازار را با مغازه‏هاي وقفي خارج از محدوده‏ي آن نيز مقايسه کنيم، متوجه مي‏شويم که مغازه‏هاي فوق اجاره کم‏تري دارند؛ مثلا براي رقبات مسجد البلال واقع در دروازه شيراز، براي هر متر مربع 14,079 ريال براي رقبات مسجد حجة بن الحسن کوله پارچه 6,782 ريال، مسجد حجت در خيابان رباط 15,698 ريال و امام‏زاده ابراهيم کهندژ 7,448 ريال و مسجد امام حسن واقع در خيابان کاوه 12,407 ريال است (29)
به طوري که استنباط مي‏شود مبالغ اجاره‏بهاي اکثر رقبات جديد در شهر اصفهان بيش‏تر از رقبات بازار مي‏باشد و اين به دلايل چندي است: اولا اکثر رقبات بازار توسط اداره‏ي کل اجاره داده مي‏شد به طوري که يک نفر تمامي يک سرا يا تعداد زيادي از مغازه‏هاي وقفي را اجاره مي‏کرده سالانه مبلغ ناچيزي به اداره مي‏پرداخت ولي خود، هر مغازه را با مبلغ بيش‏تري به مستأجران اجاره مي‏داد واين موجب مي‏شد که شخص اجاره‏دار، کل سود سرشار را از موقوفات به دست آورد چنين شخصي براي جلب مستأجر، هميشه مبلغ اجاره را نسبت به مغازه‏هاي غير وقفي کم‏تر مي‏کرد؛ اين روش در سال‏هاي اخير به طور کلي منسوخ شده است. ثانيا در قيمت اجاره‏بها موقعيت مغازه‏ها و محل قرارگيري آن‏ها نيز اهميت دارد اين خود شاخص مهمي در قيمت سرقفلي يک مغازه و ميزان اجاره‏بهاي آن است و مي‏تواند موجب شود که محاسبات فوق چندان صحيح نباشد اما به هر حال مغازه‏هاي وقفي جديد شهر که در محل‏هاي عبور و مرور و در مکان‏هاي توسعه‏يافته و کنار خيابان‏هاي جديد قرار دارند از ارزش بيش‏تري برخوردار هستند، اما اين پايين بودن قيمت اجاره‏بهاي مغازه‏هاي بازار موجب شده است که مغازه‏هاي بازار از رونق نيفتاده و به صورت متروکه در نيايد؛ زيرا اين قيمت کم موجب مي‏شود که قدرت رقابت اين مغازه‏ها افزايش يافته و افراد به اجاره‏ي اين مغازه‏ها مايل شوند. از طرفي نيز مستأجران، اين مغازه‏ها را حفظ کنند و در آبادي آن‏ها کوشا باشند. مجموعه‏ي اين عوامل موجب آباد ماندن بازار و حفظ اين بناي باستاني شهر اصفهان مي‏شود.
اصولا اجاره‏بهاي املاک موقوفه که براي مدت 99 سال به مستأجران واگذار مي‏گرديد، نه تنها در اصفهان بلکه در کليه شهرهاي ايران پايين‏تر از اجاره‏بهاي املاک شخصي مشابه بوده است (30)